Вядучы 1. Ёсць паэты, якія пішуць творы, каб потым з іх выдаць выбранае, але ёсць і паэты, што пішуць толькі выбранае. Да такіх і належыць Максім Багдановіч. Вялікі грамадзянін і патрыёт, паэт з рэдкім мастацкім дарам, перакладчык, крытык.

 

Вядучы 2. Класік беларускай літаратуры Максім Багдановіч нарадзіўся 9 снежня 1891 года ў Мінску ў сям’і педагога, вучонага-этнографа. 4 кастрычніка 1896 памірае маці будучага паэта. Хлопчыку было ў гэты час няпоўных 5 гадоў. Праз месяц бацька Максіма назаўсёды пакідае Беларусь і пасяляецца ў Ніжнім Ноўгарадзе, а затым – у Яраслаўлі.

 

Вядучы 1. Скульптар Сяргей Гумілеўскі зазначае: “Унікальна, што, жывучы ў Расіі, Багдановіч збярог духоўную сувязь з Радзімай. Стварыць такія вобразы-сімвалы мог толькі чалавек, які любіў свой край, сваю культуру, сваю мову…”  

 

1-шы чытальнік.

 

Гучыць верш Максіма Багдановіча “Пагоня”

 

Толькі ў сэрцы трывожным пачую

За краіну радзімую жах, -

Ўспомню Вострую Браму святую

I ваякаў па грозных канях.

 

Ў белай пене праносяцца коні, -

Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць...

Старадаўняй Літоўскай Пагоні

Не разбіць, не спыніць, не стрымаць.

 

У бязмерную даль вы ляціце,

А за вамі, прад вамі - гады.

Вы за кім у пагоню спяшыце?

Дзе шляхі вашы йдуць і куды?

 

Мо яны, Беларусь, панясліся

За тваімі дзяцьмі ўздагон,

Што забылі цябе, адракліся,

Прадалі і аддалі ў палон?

 

Бійце ў сэрцы іх - бійце мячамі,

Не давайце чужынцамі быць!

Хай пачуюць, як сэрца начамі

Аб радзімай старонцы баліць...

 

Маці родная, Маці-Краіна!

Не усцішыцца гэтакі боль...

Ты прабач, Ты прымі свайго сына,

За Цябе яму ўмерці дазволь!..

 

Ўсё лятуць і лятуць тыя коні,

Срэбнай збруяй далёка грымяць...

Старадаўняй Літоўскай Пагоні

Не разбіць, не спыніць, не стрымаць

Вядучы 2. Падчас вучобы ў Яраслаўскай гімназіі Максім Багдановіч пасябраваў са сваімі аднакласнікамі. Асабліва зблізіўся ён з Рафаілам Какуевым і стаў наведваць яго дом. Тут збіралася гімназічная моладзь, юнакі і дзяўчаты  спявалі, чыталі вершы. Максім  пазнаёміўся з сястрой сябра Ганнай Какуевай. Абодва гадаваліся сіротамі без мам, якіх рана забраў туберкулёз. Ядналі іх духоўныя інтарэсы: захапленне літаратурай, музыкай. Паміж маладымі людзьмі ўспыхнула каханне. Але іх дарогам не суджана было сысціся. Ганна Какуева натхніла паэта на стварэнне многіх шэдэўраў інтымнай лірыкі.

 

Гучыць песня “Вераніка” (муз. І.Лучанка)

​

Iзноў пабачыў я сялібы,

Дзе леты першыя прайшлі:

Там сцены мохам параслі,

Вясёлкай адлівалі шыбы.

Усё ў пылу. I стала мне

Так сумна, сумна ў цішыне.

Я ў сад пайшоў... Усё глуха, дзіка,

Усё травою зарасло.

Няма таго, што раньш было,

 

I толькі надпіс “Вераніка”,

На ліпе ўрэзаны ў кары,

Казаў вачам аб тэй пары.

Расці, узмацовывайся, дрэва,

Як манумент жывы, уставай

I к небу надпіс падымай.

Хай нерухомы словы спева:

Чым болі сходзіць дзён, начэй,

Тым імя мілае вышэй.

 

 

2-і  чытальнік.

 

Учора шчасце толькі глянула нясмела, 

І развеяліся хмары змрочных дум.

Сэрца чулае і млела, і балела,

Радасць душу мне шчаміла, быццам сум.

 

Усё жыццё цяпер, як лёгкая завея,

Кнігу разгарнуў – а не магу чытаць.

Як зрабілася, што пакахаў цябе я, –

Хіба знаю я? Ды і нашто мне знаць?

 

3-і  чытальнік.

​

Толькі чаму ж гэта ў ночы глыбокія,

Даўшы спачынак стамлёным вачам,

Я шапачу цераз сны адзінокія:

“Аня… мая…нікаму не аддам”.

 

Вядучы 1. Аня Какуева добра ведала замежныя мовы, любіла паэзію, асабліва Поля Верлена, цудоўна іграла на раялі. У  цёплыя летнія вечары, калі моладзь у час канікулаў дапазна гуляла ў гарадкі, святло ранняй зоркі Венеры, якую дзяўчына называла сваёй любімай зоркай, стала для паэта сімвалам кахання.

​

Вядучы 2. Максім і Аня жылі ў розных гарадах. Цётка, якая замяніла дзяўчыне маці, была супраць яе адносін з хворым паэтам.

Успамінаючы каханую, паэт у 1912 годзе напісаў верш “Раманс”, эпіграфам да якога ўзяў словы французскага паэта Сюлі Прудома:

Калі заблішчыць гэта зорка,

Самая цудоўная, самая далёкая,

Скажыце ёй, што толькі ёй адной

Належыць маё каханне…

 

Гучыць раманс “Зорка Венера” (муз.Сымона Рака-Міхайлоўскага)

 

Зорка Венера ўзышла над зямлёю,

Светлыя згадкi з сабой прывяла...

Помнiш, калi я спаткаўся з табою,

Зорка Венера ўзышла.

 

З гэтай пары я пачаў углядацца

Ў неба начное i зорку шукаў.

Цiхiм каханнем к табе разгарацца

З гэтай пары я пачаў.

 

Але расстацца нам час наступае;

Пэўна, ужо доля такая ў нас.

Моцна кахаў я цябе, дарагая,

Але расстацца нам час.

 

Буду ў далёкім краю я нудзіцца,

Ў сэрцы любоў затаіўшы сваю;

Кожную ночку на зорку дзівіцца

Буду ў далёкім краю.

 

Глянь іншы раз на яе, – у расстанні

Там з ёй зліём мы пагляды свае...

Каб хоць на міг уваскрэсла каханне,

Глянь іншы раз на яе...

 

Вядучы 1.  У 1911 г. рэалізавалася мара паэта сустрэцца са сваёй радзімай, з роднай зямлёй, у якой навечна засталася маці. Пасля заканчэння вучобы ў Яраслаўскай гімназіі наведаў Вільню, дзе пазнаёміўся са славутымі дзеячамі беларускага нацыянальна-вызваленчага руху братамі Луцкевічамі, беларускім пісьменнікам, гісторыкам, філолагам, літаратуразнаўцам Вацлавам Ластоўскім. Па запрашэнні Луцкевічаў Максім Багдановіч амаль усё лета жыў у фальварку Ракуцёўшчына каля Маладзечна. Да гэтага часу ён меў толькі кніжнае ўяўленне аб Беларусі, але тут, у 20-гадовым узросце змог зблізку ўбачыць беларускую прыроду, жыццё і побыт беларусаў.   У Вільні малады паэт азнаёміўся ў прыватным беларускім музеі братоў Луцкевічаў з калекцыямі старажытных рарытэтаў – слуцкіх паясоў,  і пад іх уражаннем напісаў верш "Слуцкія ткачыхі". У гэтым творы аўтар расказвае сумную гісторыю прыгонных ткачых, апісвае хараство роднай зямлі, паэтызуе ўмельства майстрых ткаць залатыя паясы, дзе "заміж персідскага ўзора цвяток радзімы васілька".

 

4-ы чытальнік.

 

Гучыць верш “Слуцкія ткачыхі”

 

Ад родных ніў, ад роднай хаты

У панскі двор дзеля красы

Яны, бяздольныя, узяты

Ткаць залатыя паясы.

І цягам доўгія часіны,

Дзявочыя забыўшы сны,

Свае шырокія тканіны

На лад персідскі ткуць яны.

А за сцяной смяецца поле,

Зіяе неба з-за акна —

І думкі мкнуцца мімаволі

Туды, дзе расцвіла вясна,

Дзе блішча збожжа ў яснай далі,

Сінеюць міла васількі,

Халодным срэбрам ззяюць хвалі

Між гор ліючайся ракі.

Цямнее край зубчаты бора...

І тчэ, забыўшыся, рука

Заміж персідскага ўзора

Цвяток радзімы васілька.

Вядучы 2. Максім Багдановіч стварыў адзіны прыжыццёвы зборнік вершаў “Вянок”. Сюды ўвайшлі вершы, прысвечаныя тэме Радзімы, мастацтву, таленавітасці беларускага народа, філасофскім разважанням, каханню.

 

5-ы чытальнік.

​

Гучыць верш “Па-над белым пухам вішняў”

 

Па-над белым пухам вiшняў,

Быццам сiнi аганёк,

Б'ецца, уецца шпаркi, лёгкi

Сінякрылы матылёк.

 

Навакол усё паветра

Ў струнах сонца залатых, —

Ён дрыжачымi крыламi

Звонiць ледзьве чутна iх

 

I лiецца хваляй песня —

Цiхi, ясны гiмн вясне.

Цi не сэрца напявае,

Навявае яго мне?

 

6-ы чытальнік.

Цi не вецер гэта звонкi

Ў тонкiх зёлках шапацiць?

Або мо сухi, высокi

Ля ракi чарот шумiць?

 

Не паняць таго нiколi,

Не разведаць, не спазнаць:

Не даюць мне думаць зыкi,

Што ляцяць, дрыжаць, звiняць.

 

Песня рвецца i лiецца

На раздольны, вольны свет.

Але хто яе пачуе?

Можа толькi сам паэт.

 

Гучыць верш М.Багдановіча “ Я хацеў бы спаткацца з вамі на вуліцы”

 

Я хацеў бы спаткацца з Вамі на вуліцы

У ціхую сінюю ноч

I сказаць:

«Бачыце гэтыя буйныя зоркі,

Ясныя зоркі Геркулеса?

Да іх ляціць нашае сонца,

I нясецца за сонцам зямля.

Хто мы такія?

Толькі падарожныя, –
папутнікі сярод нябёс.

Нашто ж на зямлі

Сваркі і звадкі, боль і горыч,

Калі ўсе мы разам ляцім

Да зор?»

 

7-ы чытальнік.

​

Гучыць верш М.Багдановіча “Цёплы вечар, ціхі вецер, свежы стог”

 

Цёплы вечар, ціхі вецер, свежы стог

Улажылі спаць мяне вы на зямлі.

Не курыцца светлы пыл усцяж дарог,

У  небе месяца праглянуў бледны рог,

У небе ціха зоркі расцвілі.

 

Знічка коціцца агністаю слязой,

Прашумела мякка скрыдламі  сава;
Бачу я, з прыродай зліўшыся душой,

Як дрыжаць ад ветру зоркі нада мной,

Чую ў цішы, як расце трава.

 

8-ы чытальнік.

​

Гучыць верш М.Багдановіча “Зімовая дарога”

 

Шпарка коні імчацца ў полі,

Сумна бомы гудзяць пад дугой,

Запяваюць аб долі і волі,

Навяваюць у сэрцы спакой.

 

Ўюцца змейкай срабрыстай дарожкі,

Брызгі золата ў небе блішчаць,

І маркотныя месяца рожкі

Праз марозную мглу зіхацяць.

 

Поле нікне ў срэбным тумане,

Снег блішчыць, як халодная сталь,

І лятуць мае лёгкія сані,

Унашуся я ў сінюю даль.

​

9-ы чытальнік.

​

Гучыць верш М.Багдановіча “Зімой”

 

Здароў, марозны, звонкі вечар!

Здароў, скрыпучы, мяккі снег!

Мяцель не вее, сціхнуў вецер,

I волен лёгкіх санак бег.

Як мары, белыя бярозы

Пад сінявой начной стаяць,

У небе зоркі ад марозу

Пахаладзеўшыя дрыжаць.

 

Вільготны месяц стуль на поле

Празрысты, светлы стоўп спусціў

I рызай срэбнаю раздолле

Снягоў сінеючых пакрыў.

Узрывайце ж іх санямі, коні!

Звіні, вясёлых бомаў медзь!

Вакол лятуць бары і гоні,

У грудзях пачала кроў кіпець

​

10-ы чытальнік.

​

Гучыць байка М.Багдановіча “Варона і чыж”

 

Прыгода гэтая не так даўно была.

 К Чыжу (а сілы ён, як ведама, не мае)

 Варона падступае:

 — Скажы, ці я падобна да Арла?

 Тут бачыць Чыж — з Варонаю не жарты,

 А ўласны хахалок чаго-небудзь ды варты.

 — Зусім Арол, — адказвае Чыж

 Вароне клятай з клёна.

 — Ну то ж бо то! Глядзі ж! —

 З ласкаваю гразьбою пракаркала Варона

 І паляцела стуль далей.

 Ўсё тое бачачы, здзівіўся Верабей:

 — Браток! Ці ж ты вачэй не маеш?..

Арлом  варону называеш.

 Чыж, засаромеўшыся, так пачаў казаць:

 — Я гэтым не зрабіў благога.

 Дай бог Арла Варонай не называць;

 Варону жа Арлом — нічога.

 

Вядучы 1. Над сям’ёй Багдановічаў як жахлівы дамоклаў меч вісела невылечная на той час хвароба – туберкулёз. Спачатку яна забрала маці, Марыю Апанасаўну, за ёю – сястрычку Ніначку. У 19 гадоў памёр брат Вадзім. Туберкулёз рана выявіўся і ў Максіма. Бацька прымаў меры засцярогі, вазіў на лячэнне ў Крым, тым не менш хвароба то абвастралася, то прытухала. Паэт ведаў пра жахлівы яе прысуд для самога сябе.

 

11-ы чытальнік.

​

Гучыць верш Міхася Рудкоўскага “Апошняя малітва Максіма Багдановіча”

 

“Краю мой любы, краю мой мілы,

Як бы сустрэцца з табою хацеў!

Меў бы я сілы, меў бы я крылы –

Ураз бы к табе паляцеў.

 

Каб прытуліцца да роднай зямліцы

Сэрцам збалелым і з думай-жальбой,

Вечным паклонам табе пакланіцца

І развітацца з табой.

 

Лёс ужо лічыць не дні, а хвіліны…

Рана…Так рана!.. А хочацца жыць…”

Над анямелаю бухтаю сіняй

Зорка Венера дрыжыць…

​

Вядучы 2. Пасля заканчэння Яраслаўскага юрыдычнага ліцэя Максім Багдановіч вырашае вярнуцца ў Мінск. Паэт на той час быў ужо цяжка хворы. У 1916 г. Багдановіч прыехаў у Мінск. Прытулак яму даў Змітрок Бядуля. Паэт  удадкаваўся на працу  ў Беларускі камітэт дапамогі ахвярам вайны.

​

Вядучы 1. Неўладкаваны побыт, напружаная праца згубна паўплывалі на стан здароўя Багдановіча. Сябры сабралі грошы і адправілі Максіма ў Ялту са спадзяваннем , што ён падужэе.

​

Вядучы 2.  1917 год. Люты. Апошняе падарожжа Максіма. Ялта. Дом №8 на вуліцы Мікалаеўскай.

​

Вядучы 1.У свае апошнія дні Багдановіч пераглядаў вершы з “Вянка”, працаваў над новым беларускім лемантаром, які так і не закончыў.

​

Вядучы 2. Памёр паэт у ноч з 24 на 25 мая ў адзіноце, бо сястра міласэрнасці прыходзіла толькі ўдзень. За дзень да смерці Багдановіч напісаў апошнія радкі на вокладцы:

У украіне светлай, дзе я ўміраю,

У белым доме ля сіняй бухты,

Я не самотны, я кнігу маю

З друкарні пана Марціна Кухты.

​

12-ы чытальнік.

​

Гучыць верш Анатоля  Грачанікава   “Максіму Багдановічу”

 

Калі паміраюць паэты,

Што ні перад кім не гнуцца, —

У чалавецтва прасветы

На ўсе вякі застаюцца.

​

I ні пры чым тут гены,

Што правяць жыццём і светам,

Паэтам няма замены,

Няма замены паэтам!

​

Калі паміраюць паэты,

Калі яны паміраюць, —

Няпраўда, што ўсе сакрэты

Нам яны пакідаюць.

 

Яны забіраюць з сабою

Талент свой адмысловы,

Кінуўшы ў мора людское

Свае несмяротныя словы.

 

Калі паміраюць паэты,

Што ні перад кім не гнуцца, —

У чалавецтва прасветы

На ўсе вякі застаюцца.

 

Вядучы 1. Бязлітасная смерць абарвала яго жыццё ў 25 гадоў.  Паэт памёр самотна ўдалечыні ад Беларусі. Памёр і жыве. Жыве ў ахвярным служэнні Бацькаўшчыне, жыве ў мудрых думках, высакародных пачуццях, жыве ў вершах, прысвечаных яму.

 

13-ы чытальнік.

​

Гучыць верш У.Мазго “Свята паэзіі ў Ракуцёўшчыне”

 

Мы прыедзем у гэты куток –

Хто мы ёсць на зямлі –

Не забыцца,

Свой адчуць спакон вечны выток

І табе яшчэ раз пакланіцца.

Развярэджанай памяці млын

Перамеле журбу нашу. Верым

Мы не ў горкую зорку Палын,

А ў святло незгасальнай Венеры.

Каб, далёкі ад ядзерных зім,

Родны кут адраджаўся вясновы,

Нашы душы адтаюць,

Максім,

Ад твайго пранікнёнага слова.

Будуць доўга ў прасторах лунаць

Незабыўныя вершы

І песні.

Каму лёс на чужыне канаць –

На радзіме сваёй уваскрэсне.

Дагарыць у кастры бервяно

Не адно

На паляне вялікай.

Здыме сонца, нібыта вянок,

З вечаровых нябес

Вераніка…

14-ы чытальнік.

​

Гучыць верш Ніла Гілевіча  “Апошняе спатканне з Веранікай”

 

Далёка ад роднага краю,

Чый вобраз па кроплі збіраў,

У трызненні белага маю

Самотны паэт паміраў.

 

Ён ведаў, што болей не ўстане,

Апошнія злічаны дні.

Чаму ж аніхто не загляне

З вялікай і мілай радні?

 

Няшчасная доля – памерці

У смутку-тузе аднаму.

Дзвярыма на першым паверсе

Хтось грукнуў, здалося яму.

 

Во – крочыць па ўсходках рыпучых,

Во – клямкаю бразгае ўжо.

I стала ад шчасця балюча:

Няўжо гэта праўда? Няўжо?

 

О Божа! Сама Вераніка!

Яго Вераніка стаіць!

Галоўкаю русай панікла,

Журботна, тужліва глядзіць.

​

Букет васількоў і рамонкаў

Сціскае ля сэрца рукой...

Праклятая Богам старонка

Зайшла да паэта ў пакой!

 

– Ну, што ж ты стаіш, Вераніка?

Не бойся! Бліжэй падыдзі!

Я столькі гадоў цябе клікаў –

I ўсё заставаўся адзін!

 

Я зведаў хвіліну адчаю

У гэтай чужой старане.

Цяпер адзінота, я знаю,

Навечна пакіне мяне...

 

За вокнамі пеніўся буйна

Захмелены ялцінскі май.

За вокнамі ўсплёснула бухта:

– Не плач, Вераніка! Бывай!

 

Яшчэ ты паспееш самотна

Наплакацца ў горкай журбе.

Яшчэ ты адчуеш, як моцна

Яго не хапацьме табе.

15-ы чытальнік.

​

Гучыць верш Віктара Гардзея “Максіму  Багдановічу”

 

Зноў усход палымнее над ніваю:

Зорны час, звонкі дзень, светлы міг.

Дабратой і пяшчотай зычліваю

Б’е крыніца паэтавых кніг.

 

Ялта веку суровага рысамі

Адлюструецца ў чыстай вадзе,

А сцяжынка паміж кіпарысамі

Да блакітнай магілы вядзе…

 

Халадком ці журбою павеяна?

Васількі? Божа мой, васількі!

Тут іх Лось Еўдакія пасеяла –

І любві, і радзімы цвяткі.

 

16-ы чытальнік.

​

Гучыць верш Віктара Шведа “Максім Багдановіч”

 

Дзе Чарнамор’я пеністыя хвалі

Аб прыбярэжны дробяцца валун,

Там сумныя акорды прагучалі

З апошніх, абарваных лёсам струн.

 

І цудадзейная замоўкла ліра,

Замоўк хваробай скошаны пясняр.

І толькі ў песні, маладой і шчырай,

Пульсуе думка, ззяюць промні мар.

 

У ёй жыве наш край гаротны, ціхі,

У спелым жыце васількі цвітуць,

І імі трызняць слуцкія ткачыхі,

Што паясы на лад персідскі ткуць.

 

 

Вядучы 1. Непадалёку ад вёскі Ракуцёўшчына, дзе некаторы час жыў Максім Багдановіч, вучні ў знак сваёй любові да паэта пасадзілі дрэўцы… Гэты парк дзеці назвалі “Максімаў сад”.

 

17-ы чытальнік.

 

Гучыць верш Пятруся Макаля “Максімаў сад”

 

Скажыце мне, чаго вам, дрэвы, трэба,

Жыццёвай важнай мудрай прастаце?

Галінам – неба, а карэнням – глеба…

Максімаў сад расце.

Прыйшоў на гэты ўзгорак дзень шчаслівы –

дужэе сад здзяйсненняў і надзей,

пакуль жыве садоўнік клапатлівы –

любоў  людзей.

Душою тулім да сябе выгнанцаў.

З любых гадоў, з любой далечыні
сваіх айчынных песняроў-абранцаў
пачуеш – толькі сэрца расчыні.

Мы любім пальмы, але ўсё-ткі пальмы

Не дужа лашчаць нам жыццёвы  слых.

Святкуем мы, калі пясняр апальны

Вяртаецца да нас з часоў былых.

Няхай іх лёс у песнях не апеты,

Але куды б іх ні закінуў лёс,

Дамоў, дамоў вяртаюцца паэты

Садамі, звонам сосен і бяроз.

Дыханнем нашым саджанцы сагрэты,

Любоўю той, якое пры жыцці

Так не хапала з веку ў век паэту…

Народны сад, Максімаў сад, расці!